Τον τελευταίο καιρό έχει -επιτέλους- διευρυνθεί η κουβέντα περί του αντικαπιταλιστικού διαφωτισμού σε διάφορες συζητήσεις στον αντιεξουσιαστικό (και όχι μόνο) χώρο. Προσωπικά, προτιμώ να προχωρήσω την -κατά Καμύ- εξεγερσιακή άρνηση και ψάχνω την κατάφαση και την πρόταση στο σήμερα. Θεωρώ, βέβαια, την άρνηση της οποίας φορέας είναι η κάθε εξέγερση το πιο υγιές στοιχείο στην σημερινή κοινωνία, όμως η τελευταία πρέπει να είναι το σπέρμα που θα γονιμοποιήσει κάτι νέο, ριζικά διαφορετικό απ' όλα τα προηγούμενα. Έτσι, επιδιώκοντας να προχωρήσω στην κατάφαση, στο πρόταγμα, σε κάτι νέο, θα ονόμαζα την όλη διαδικασία «διαφωτισμό της αυτονομίας».

Κατ' αυτόν, η άρνηση του καπιταλισμού, που δε μπορεί παρά να είναι άρνηση του εμπορεύματος, δεν έχει γίνει πράξη έως σήμερα. Οι μεγάλοι έως τώρα αγώνες διεξάγονται διεκδικώντας περισσότερα χρήματα, μεγαλύτερη άνεση, κομφορμισμό, ελευθερία στην αγορά σκουπιδοπροϊόντων*. Έτσι, έρχεται η κυριαρχία, η οικονομική ολιγαρχία δηλαδή, να εντείνει αυτό που διαμορφώνεται σαν κοινωνικό φαντασιακό, μιας και την βολεύει αφάνταστα για τη διαιώνιση της ύπαρξης της στην εξουσία. Θεσμίζει την ελεύθερη αγορά, δηλαδή τον καπιταλισμό στην οποιαδήποτε του εκδοχή με αποκορύφωμα τον σημερινό νεοφιλελευθερισμό. Όλα αυτά τα λέω, γιατί με διέπει η παραδοχή ότι οι κοινωνίες αυτοθεσμίζονται υπόρρητα, και ότι η επανάσταση θα ήταν η συνειδητή κοινωνική αυτοθέσμιση. Επί της ουσίας δηλαδή, επισημαίνω ότι (επειδή οι κοινωνίες αυτοθεσμίζονται), η καπιταλιστική θέσμιση είναι απόρροια της κοινωνικής επιθυμίας για ελευθερία αγοράς σκουπιδοπροϊόντων.

Το ζήτημα για εμάς σήμερα, δεν είναι μια διεκδίκηση μεγαλύτερου μισθού και μισθωτής σκλαβιάς. Το ζήτημα μας σήμερα πρέπει να είναι ένας ριζικά διαφορετικός τρόπος θέσμισης που θα τον επιλέγει συνειδητά η κοινωνία μέσω (άμεσης) δημοκρατίας και ισότητας κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να μας ενδιαφέρει το οικονομίστικο πρόταγμα της καπιταλιστικής ανάπτυξης και του πλουτισμού. Αυτό, διαμορφώθηκε σε έναν μικρό βαθμό από το καπιταλιστικό φαντασιακό, αλλά έφτασε να αποτελεί κυρίαρχο θέμα παραδόξως από τον μαρξισμό. Όλες οι διεκδικήσεις έφτασαν να έχουν οικονομικές επιδιώξεις, ταξικά χαρακτηριστικά και οικονομισμό, αγνοώντας παντελώς ένα σωρό από άλλες παραμέτρους θεμελιώδεις (σε αντίθεση με την σημασία που έχει η οικονομία για μια φυσιολογική κοινωνία), όπως η οικολογία, η ποιότητα ζωής, παιδείας, υγείας, αλληλεγγύης, συλλογικοποίησης κ.ο.κ. Κι έτσι τελικά γίναμε ένας οικονομίστικος κόσμος στον οποίον όλα εξαρτώνται από το χρήμα.

Επί της ουσίας, θέλω να πω ότι ο διαφωτισμός της αυτονομίας ή αλλιώς αντικαπιταλιστικός διαφωτισμός θα έρθει όταν θα αφήσουμε πίσω την αξιακή θέση που κατέχει σήμερα το χρήμα και θα το δούμε ως απλό εργαλείο συναλλαγών. Όταν αυτό, θα πάψει να αποτελεί εμπόρευμα, δεν θα πωλείται, δεν θα αγοράζεται, αλλά θα αποτελεί το μέσο για τις συναλλαγές των απλών αγαθών που χρειαζόμαστε («να γυρίσουμε στα απλά»). Είναι -τουλάχιστον- υπερβολική η μανία του αναρχικού χώρου να αρνείται την εργαλειακή χρήση που μπορεί να έχει το χρήμα όταν δεν είναι εμπόρευμα. Δε χρειάζεται να υποκρινόμαστε, αφού όλοι αγοράζουμε υλικά πρώτης ανάγκης (ενίοτε και πολλά περιττά αγαθά). Ό,τι μας χρειάζεται μπορεί και πρέπει να μπει μέσα στους χώρους της ελευθερίας, στις καταλήψεις, στα αυτοδιαχειριζόμενα στέκια, στους κοινωνικούς χώρους, στις κολλεκτίβες. Δεν νομίζω ότι το χρήμα είναι το πρόβλημα. Αλλά η σημερινή του θέση στην κοινωνία μας.

Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα κουβέντα περί όλων αυτών έγινε στην ομιλία του Ν. Σκυφτούλη στο φεστιβάλ της άμεσης δημοκρατίας στη Θεσσαλονίκη.

Όλα αυτά, θέλω να τα σφραγίσω με μια παράθεση από το βιβλίο του Κορνήλιου Καστοριάδη «Το επαναστατικό πρόβλημα σήμερα», που πρέπει οπωσδήποτε να διαβάσετε. Την αφορμή μου την έδωσε το blog «ΙΣΟΤΗΤΑ . EQUALITY».

«…Ο οικονομικος ανταγωνισμος μεσα στην κοινωνια υπαρχει επειδη, και εχει σαν προϋποθεση το οτι, οι κοινωνικοι θεσμοι αντικειμενικα επιτρεπουν την οικονομικη ανισοτητα· και το καθιερωμενο συστημα αξιων αξιολογει θετικα αυτους που ‘‘εχουν’’ ή ‘‘κερδιζουν’’, και αρνητικα τους αλλους.

Αισθανεστε εσεις μειωμενος ή κατωτερος επειδη εχετε μονο μια συζυγο και οχι τεσσερεις; Αν ζουσαμε σε μουσουλμανικη χωρα, ισως να αισθανοσασταν [κατωτεροτητα]… Υπηρξε μια εποχη, οχι και τοσο μακρινη, που πολλοι ανθρωποι μπορουσαν να σκοτωσουν ή να κανουν οποιαδηποτε ατιμια για να τους δωσει ο βασιλιας τιτλο ευγενειας. Εμεις σημερα θα γελουσαμε με αυτην την ιδεα… Δεν γελαμε ομως, οταν καποιος ειναι ετοιμος να σκοτωσει ή να κανει οποιαδηποτε βρωμια για να κερδισει μερικα εκατομμυρια.

Εκεινο που χρειαζεται ειναι να γινει η ιδεα: ‘‘εγω κερδιζω περισσοτερα απο σενα’’ τοσο γελοια οσο και η ιδεα ‘‘εγω ειμαι καλυτερος απο σενα, γιατι η προγιαγια μου κοιμηθηκε με το βασιλια, που εκανε τον προπαπο μου βαρωνο.’’ (…)

Ειναι αναγκη να καταστραφει η οικονομικη νοοτροπια και ολο το συστημα ψυχικων κινητρων και ‘‘αξιων’’ που ειναι συνυφασμενο μαζι της. Αυτο το συστημα το δημιουργησε και το επεβαλε ο καπιταλισμος― και ο μαρξισμος το εγκολπωθηκε τελικα περιπου αμεταβλητο.

Το κεντρικο του σημειο ειναι η ιδεα οτι ο σκοπος της κοινωνικης ζωης ειναι η απεριοριστη αναπτυξη των παραγωγικων δυναμεων, του ‘‘εθνικου προϊοντος’’ και του ‘‘εθνικου πλουτου’’. Αυτη η απεριοριστη αναπτυξη εχει γινει το ‘‘φετιχ’’ της συγχρονης κοινωνιας― ειτε σαν απολυτος σκοπος, ειτε σαν το απολυτο μεσο για να φτασουμε στην απελευθερωση του ανθρωπου (αυτη ειναι η μαρξιστικη παραλλαγη).» [Το επαναστατικο προβλημα σημερα/ Υψιλον/ σελ. 25-27]

«(…) Ο καπιταλισμος δεν ειναι απλως η ατελειωτη συσσωρευση για τη συσσωρευση, η συνεχης επανασταση της παραγωγης, του εμποριου, του χρηματος και της καταναλωσης. Ενσαρκωνει μια καινουρια κοινωνικη φαντασιακη σημασια: την απεριοριστη επεκταση της ‘‘ορθολογικης κυριαρχιας’’. (…)

Τιποτα δεν πρεπει να αποτελει εμποδιο στην πορεια της μεγιστοποιησης: ουτε η ‘‘φυση’’ (του κοσμου και του ανθρωπου), ουτε η παραδοση, ουτε αλλες ‘‘αξιες’’. Τα παντα καλουνται ενωπιον του δικαστηριου του (παραγωγικου) Λογου και πρεπει να αποδειξουν το δικαιωμα υπαρξεως τους βασει του κριτηριου της απεριοριστης επεκτασης της ‘‘ορθολογικης κυριαρχιας’’. Ο καπιταλισμος γινεται συνεπως μια διηνεκης κινηση μιας αυτο-ανα-θεσμισης θεωρουμενης ως ορθολογικης αλλα ουσιαστικα τυφλης, με την ανευ περιορισμου χρηση μεσων (ψευδο)ορθολογικων προς επιτευξιν ενος μονον (ψευδο)ορθολογικου σκοπου.» [Η εποχη του γενικευμενου κομφορμισμου/ Ο Θρυμματισμενος Κοσμος/Υψιλον/ σελ.18-19]

* Χαρακτηρίζω ως σκουπιδοπροϊόντα όλα όσα έχουν μπει στη ζωή μας στα πλαίσια της (υπερ)καταναλωτικής κοινωνίας και της διαρκούς ανάπτυξης. Τα κρίνω εντελώς περιττά έως επικίνδυνα για τη βιωσιμότητα του πλανήτη μας. Το ζήτημα της ανάπτυξης, βέβαια, είναι μια μεγάλη κουβέντα, όμως πρέπει να τονιστεί ότι η διαρκής ανάπτυξη που επιθυμεί η καπιταλιστική δύση (και η καπιταλιστική Κίνα επίσης) δεν μπορεί να διαιωνιστεί για πάντα πολύ απλά γιατί το περιβάλλον δεν προλαβαίνει να ανακυκλώσει όσα προσφέρει στον άνθρωπο για τη δημιουργία των σκουπιδοπροϊόντων που υποδουλώνουν. Το χειρότερο όλων είναι ότι σε ενδεχόμενο που όλη η παγκόσμια κοινότητα επιθυμούσε να ζήσει με τους ρυθμούς της Δύσης, ο πλανήτης θα κατέρρεε μέσα σε λίγες μέρες. Φυσικά, κάτι τέτοιο συμβαίνει και τώρα και την αναγκαία οικολογική στροφή που είναι επιβεβλημένη, την κάνουν πάλι με όρους εμπορευματοποίησης και με το όνομα «πράσινη ανάπτυξη». Πράσινα άλογα...